Kalıcı Öğrenmeyi Nasıl Sağlarız?: Bir Planlama Aracı Olarak Understanding by Design (UbD)

Bilgiye bir çırpıda ve kolaylıkla ulaşabildiğimiz, fakat bu kadar kolay ulaştığımız, miktarca çok fazla olan bilginin, zihinlerde uçuştuğu ve ne yazık ki kalıcı bir yer edinemediği bir çağdayız. Öğrenmek istediklerimizi akıllı telefonlar, bilgisayarlar, tabletler ve internet sayesinde hızlıca öğreniyor, merakımızı gideriyor, işlemimizi tamamlıyoruz, fakat bu öğrendiklerimizi kalıcı hale getiremiyoruz. Çağın genel problemini, okul ve öğretim ekseninde düşündüğümüzde, sınıftaki öğrenmelerin kalıcı, anlamlı ve transfer edilebilir hale gelmesi için bir araca ihtiyacımız olduğu sonucuna varıyoruz.

Acaba derste değindiklerim öğrenciler tarafından yeterince anlaşıldı mı? İstenilen kazanımlara ulaşılıp ulaşılmadığını en iyi nasıl değerlendirebilirim? Öğrenme planıma hangi öğrenme yöntemlerini entegre etmeliyim? Bu sorular birçok öğretmenin planlama aşamasında kendine yönelttiği sorular. Fakat bu soruların doğru cevaplarına ulaşabilmek için yapılması gereken önemli bir iş var: Örüntü kurmak. Kazanımlar, değerlendirme araçları ve öğrenme planı arasında kurulacak anlamlı bir örüntünün, başarılı öğrenme ortamları tasarlamanın altın kurallarından biri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ve bu örüntünün oluşturulmasında yararlanabileceğiniz Understanding by Design (UbD) isimli araç, öğretimi tasarlama sürecinde öğretmenler için bir meşale vazifesi görüyor.

UbD, adından da anlaşılacağı üzere, anlamaya odaklanan bir öğretim tasarımı modelidir. Burada bahsi geçen anlama, bilişsel taksonominin ilk basamaklarından olan hatırlama ya da anlama ile sınırlı olmayıp, öğrencinin öğrendiklerini uzun vadede kullanmasına, hatta yeni öğrenme ortamlarına transfer etmesine işaret eder. Bilginin bu şekilde kalıcı ve anlamlı olarak yapılandırılabilmesi için gereken şey, öğrencileri işlenecek ünite boyunca büyük fikir ve temel sorular kapsamında öğrenme sürecine dahil ederek, onları bu süreçte aktif hale getirecek çeşitli yöntem, teknik ve materyallerle öğrenme sürecini zenginleştirmek ve ünite boyunca performans görevi başta olmak üzere, klasik ve alternatif çeşitli ölçme araçları vasıtasıyla kalıcı anlamalara ulaşılıp ulaşılmadığına ilişkin kanıt toplamaktır.

Daha önce de bahsettiğimiz üzere, UbD bir öğretim tasarımı modelidir ve üç temel aşamadan oluşmaktadır. İstenilen sonuçlar, kanıtlar ve öğrenme planı olarak adlandırılan bu üç aşamanın ilkinde, öğretmenler ünitenin kazanımlarını, büyük fikrini, temel sorularını, bu temel sorulara buldukları yanıtlar neticesinde öğrencilerin ulaşacağı anlamaları ve yeni öğrenme ortamlarına transfer edilecek türden bilgi ya da becerileri belirlerler. UbD planlarının birinci aşaması, öğretmenlerin kazanımlar doğrultusunda ulaşılması beklenen anlamaları belirlemeleri ve bir çerçeve, belki de bir yörünge oluşturmaları açısından önemlidir. Birinci aşamada ünite boyunca kazandırılmak istenilen sonuçlarla ilgili ana hatların oluşturulmasından sonra, ikinci aşamaya geçilir. İkinci aşama, öğretmenlerin kazanım ve anlamalara ulaşılıp ulaşılmadığını anlamak için hangi türden kanıtları toplayacaklarına karar verdikleri aşamadır. UbD’de en kritik anlama kanıtı olarak benimsenen performans görevini, öğretmenler bu aşamada hazırlar ve performans görevine eşlik edecek olan klasik ve alternatif ölçme araçlarına karar verir. Kanıtları da belirledikten sonra, sıra istenilen sonuçlar ve kanıtlara en iyi nasıl bir öğrenme planının götüreceğine karar verilen üçüncü aşamaya geçilir. Üçüncü ve son aşama, öğrenme planının yapıldığı, ünite boyunca kullanılacak olan yöntem, teknik, materyaller ve geribildirim araçlarına karar verilen aşamadır. Bu aşamaya gelindiğinde öğretmenlerin sıklıkla meşgul olduğu konu, ünitenin birinci ve ikinci aşamasında belirlenmiş olan kazanımlar ve kanıtlara ulaşmada, rastlantısal bir biçimde yöntem seçmek yerine, hangi yöntemin en uygun yöntem olduğuna karar vermektir. Bu arada öğrenme planının, yani üçüncü aşamanın en kritik adımlarından bir diğeri de öğretimin nasıl farklılaştırılacağının belirlenmesidir. Çünkü UbD, mümkün olduğu ölçüde, öğrenmede bireysel farklılıkların dikkate alınmasının önemli olduğu gerçeğinin sıklıkla altını çizer. UbD’nin bahsettiğimiz üç aşaması tamamlandığında, istenilen sonuçlar, kanıtlar ve öğrenme planı çerçevesinde kendi içinde bir örüntüsü ve tutarlılığı olan bir öğretim tasarımı ortaya çıkmış olur ve bu tasarım, öğretmene ünite boyunca yol gösterek, kalıcı anlamanın izini sürmesi noktasında rehber işlevi görür. Tüm bunları yaparken, öğretmenlerin birbirleriyle işbirliği ve iletişim içinde olmaları onların amaçlı, odaklanmış ve interdisipliner planlar yapmalarına katkıda bulunarak, okullarda profesyonel diyaloğun gelişmesi için bir zemin hazırlar.

Toparlamak gerekirse, UbD öğretmenlerin planlama konusunda işini kolaylaştıran, onlara bir rota çizen, bu planlamalar sırasında meslektaşlarıyla işbirliği yaparak daha da güçlenmelerini sağlayan, dahası onların gelişimini destekleyen bir öğretim tasarımı modelidir. Bu modelden yararlanılan bir okulda, hem öğretmenlerin profesyonel gelişimi desteklenecek, hem öğrenciler kalıcı öğrenmeler gerçekleştirerek, bilgiyi yeni öğrenme ortamlarında bağımsız ve aktif bir biçimde kullanacaklardır. Burada bahsettiğimiz öğrenme unsurları, bilginin bir toz zerreciği gibi uçuştuğu, fakat yeterince kalıcı olmadığı modern çağın öğrenme sürecinde, öğretmenlerin bir çerçeve kapsamında örüntülü planlar yapmalarına önemli bir katkıda bulunacaktır.

Dr. Öğr. Üyesi Nihal Yurtseven
Bahçeşehir Üniversitesi
Eğitim Bilimleri Fakültesi